مقبره شهدای فخ زیارتگاهی در شهر مکه ، سادات حسنی

مقبره شهدای فخ زیارتگاهی در شهر مکه است. شهدای فخ، عده ای از سادات حسنی هستند که در نبرد با عباسیان در منطقه فخ به شهادت رسیدند.

قیام سادات حسنی بر علیه عباسیان

حسین بن علی بن حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب (ع) در سال ۱۶۹ هجری، قیامی را بر ضد هادی عباسی (خلافت از ۱۶۹ ـ ۱۷۰) در منطقه فخ از شهر مکه ترتیب داد. وی قیامش را در مدینه آغاز کرد و پس از تسلط بر این شهر از آنجا که زمان حج نزدیک بود، همراه سیصد تن از شیعیان و نزدیکانش به سوی مکه حرکت کرد. وی در منطقه فخ با سپاه عباسیان مواجه شد و در نبردی که صورت گرفت به شهادت رسید. همراه وی شمار دیگری از سادات حسنی نیز به شهادت رسیدند.

شهید فخ در روایات

علی بن حسن مثلث از اولاد امام حسن مجتبی (ع) پدر شهید فخ

شهادت علی بن حسن مثلث بن حسن المثنی بن حسن مجتبی (علیه السلام) پدر حسین شهید فخ در سال 146 ق (26 محرم )

علی ابن حسن مثلث از نوادگان حضرت علی (علیه السلام) و فرزند حسن بن حسن المثنی است. علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب یکی از سرسخت‌ترین مبارزان دوران خلیفه عباسی بود. وی از عابدان و زاهدان عصر خود و به علیّ الخیر و علیّ العائب معروف بود. حسن مثلث پدر علیّ الخیر نیز در عبادت و بندگی به ویژه نماز و حضور قلب شهرت فراوان داشته به طوری که روز مرگ به هنگام سجده و در حال عبادت و بندگی دار فانی را وداع گفت.

منصور دوانقی علاوه بر سرکوب قیام های بنی الحسن (علیه السلام) آنان را دستگیر و در سیاه چال‌های مخوف زندانی می‌کرد. منصور در سال 140 قمری، وارد مدینه شد و نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) را دستگیر کرد و سه سال در مدینه زندانی کرد و در همین سال، تمامی آنان را در بندهای آهنین کرده و با وضعیت اسفناکی به سوی عراق فرستاد و در زندان کوفه زندانی کرد. این زندان بلای جان نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) شد به طوری که بسیاری از آنان بر اثر سوء تغذیه و آزارهای روحی و جسمی مأموران، یکی پس از دیگری مبتلا به بیماری شده و به شهادت رسیدند. اولین کسی که از آن جمع به شهادت رسید، حسن مثلث بود که هنگام شهادت، 45 سال داشت. 

منصور دوانقی، دومین خلیفه عباسی به خطر قیام‌های محمد و ابراهیم، فرزندان عبدالله بن حسن مثنی در مدینه و بصره و مخالفت‌های عده‌ای دیگر از بنی الحسن علیه‌السلام با دستگاه جور بنی‌عباس، نسبت به نوادگان امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام که از علویان مبارز و ذی‌نفوذان عصر خود بودند، سخت‌گیری‌های زیادی اعمال می‌کرد و زندگی را بر آنان بسیار دشوار می‌نمود.

وی، علاوه بر سرکوب قیام‌های بنی‌الحسن علیه‌السلام و کشتن تعدادی از آنان، از جمله محمد (نفس زکیه) و ابراهیم (قتیل باخمری)، بسیاری از آنان را دستگیر و در سیاه‌چال‌های مخوف زندانی کرد.

منصور، در سال 140 قمری وارد مدینه شد و افراد سرشناس بنی‌الحسن علیه‌السلام، مانند عبدالله بن حسن مثنی، ابراهیم بن حسن مثنی، ابوبکر بن حسن مثنی، حسن بن جعفر بن حسن مثنی، عبدالله بن داوود بن حسن مثنی، علی بن داوود بن حسن مثنی، عباس بن داوود بن حسن مثنی، محمد بن ابراهیم بن حسن مثنی، اسحاق بن ابراهیم بن حسن مثنی، عباس بن حسن مثلث، علی عابد بن حسن مثلث و علی بن محمد نفس زکیه را دستگیر کرد و به مدت سه سال در مدینه زندانی کرد. در سال 144 قمری نیز محمد دیباج (برادر مادری عبدالله بن حسن مثنی) را بر آنان افزود و مأموران حکومتی، بر بدنش چندان تازیانه زدند که لباسش با پوست بدنش به هم آمیخت.

در همین سال، تمامی آنان را در بندهای آهنین کرده و با وضعیت رقت‌ باری به سوی عراق حرکت دادند و در زندان هاشمیه (در حوالی کوفه) در سردابی نمور و تاریک زندانی نمودند و بر آنان بسیار سخت گرفتند.

آن زندان مخوف و هولناک، بلای جان نوادگان امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام شد و بر اثر سوء تغذیه، تاریکی و غیربهداشتی بودن محیط، آزارهای روحی و جسمی مأموران بر زندانیان، این عده یکی پس از دیگری به بیماری‌های گوناگون و طاقت‌فرسا مبتلا شده و مظلومانه در همان جا به شهادت می‌رسیدند و بدون این که امکان تغسیل و تکفین آنان وجود داشته باشد، بر روی هم انباشته شده و مرگ سایرین را تسریع می‌نمودند.

نخستین کسی که از آن جمع به دیار باقی شتافت، علی بن حسن مثلث بن حسن مثنی بن امام حسن‌ مجتبی علیه‌السلام بود. وی از عابدان و زاهدان عصر خود و به "علی الخیر" و "علی العابد" معروف بود و در عبادت و بندگی به ویژه در نماز و تهجد، حالت خشوع و حضور قلب کامل داشت. وی، در حالی جان داد که سرش در سجده عبادت بود.

علی بن حسن مثلث به هنگام شهادت، چهل و پنج سال داشت و دارای پنچ پسر و چهار دختر بود. یکی از فرزندانش حسین بن علی، معروف به شهید فخ است که سال‌های بعد بر ضد بنی‌ عباس قیام کرد و در سرزمین فخ، همانند ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام مظلومانه به شهادت رسید و اهل بیتش به اسارت دشمن درآمدند.^[۱]

[1] منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج 1، از ص 250 تا 278؛ وقایع الایام (شیخ عباس قمی)، ص 167.

منبع: دانشنامه اسلامی

مطالب مرتبط: حسین بن علی ، قیام فخ ، سادات حسنی

حسین بن علی معروف به شهید فخ

"فخ" مکانی در بین راه مکه معظمه و مدینه منوره است که فاصله‌اش با مکه در حدود یک فرسنگ می‌باشد. در این مکان رویدادی عظیمی شبیه واقعه کربلا به وقوع پیوست که در واقع قیامی علیه «هادی» از خلفای عباسیان به شمار می رفت.

حسین بن علی بن حسن مثلث بن حسن مثنی بن امام حسن‌ مجتبی علیه‌السلام در عصر خلافت موسی بن مهدی، معروف به هادی عباسی در مدینه منوره قیام کرد و این شهر مقدس را از سیطره عباسیان بیرون آورد و به مدت دوازده روز در آن به ساماندهی حکومت و اجرای امور مردم پرداخت و با نزدیک شدن ایام حج، "درباس خزاعی" را جانشین خود در مدینه نمود و به همراه سایر علویان و پیروان خود عازم مکه معظمه گردید و بسیاری از شیعیان و بردگان مکه معظمه به خاطر رهایی از ظلم و جور عباسیان به استقبال وی شتافته و در زمره یارانش قرار گرفتند.

خبر قیام وی در مدینه و آزادسازی این شهر و هجوم علویان به سوی مکه معظمه به اطلاع هادی عباسی چهارمین خلیفه عباسیان رسید و با توجه به نزدیک شدن ایام حج و احتمال پیوستن حاجیان و سایر مخالفان بنی‌عباس به علویان در حین مراسم حج، هادی را شگفت زده و سراسیمه کرد و بدین جهت در اسرع وقت لشکری بزرگ به فرماندهی محمد بن سلیمان عباسی به سوی مکه گسیل داشت.

دو سپاه در روز ترویه هشتم ذی الحجه سال ۱۶۹ قمری در یک فرسنگی مکه معظمه در مکانی به نام "فخ" در برابر یکدیگر قرار گرفتند و پس از رد و بدل کردن پیام‌ها و عدم دستیابی به نتیجه مطلوب، متوسل به حرکت نظامی و رزمی شد و با شدت تمام به نبرد پرداختند.

یاران حسین بن علی، تنها هفتصد نفر ولی سپاهیان عباسی چندین برابر آنان بودند و بدین جهت، پس از مبارزه‌ای سخت و توان‌فرسا، انقلابیون مدینه با شکست و اضمحلال مواجه شدند و بسیاری از آنان از جمله خود حسین بن علی و برخی از سادات حسنی مانند سلیمان بن عبدالله محض و عبدالله بن اسحاق بن ابراهیم بن حسن مثنی، در این نبرد نابرابر کشته شد و تعدادی نیز زخمی و به همراه سایر بازماندگانشان اسیر گردیدند.

شباهت دیگر این فاجعه با فاجعه کربلا آن بود که در اینجا نیز سر همه شهدا را بریدند و به مدینه آوردند و در مجلسى که گروهى از فرزندان امام على علیه السلام و از جمله حضرت امام کاظم علیه السلام حضور داشتند، سرها را به تماشا گذاردند.

هیچ کس هیچ نگفت جز امام کاظم علیه السلام چون سر حسین بن على رهبر قیام فخ را دیدند فرمودند: انا لله و انا الیه راجعون، مضى والله مسلما صالحا صواما قواما آمرا بالمعروف و ناهیا عن المنکر ما کان فى اهل بیته مثله؛ از خداوندیم و به سوى او بازمى ‌گردیم، سوگند به خدا که به شهادت رسید در حالی که مسلمان و درستکار بود و بسیار روزه مى ‌گرفت و بسیار شب زنده ‌دار بود و امر به معروف و نهى از منکر مى ‌کرد، در خاندان وى، چون او وجود نداشت.^[۱]

سپاهیان عباسی سرهای شهدا را با اسیران و بازماندگان شهدا به نزد هادی عباسی در بغداد فرستادند و او دستور داد تا تمامی اسیران را گردن زدند. از آن سو، پس از شکست علویان، عمر بن عبدالعزیز بن عبیدالله بن عبدالله بن عمر بن خطاب، عامل هادی عباسی پس از فرار از مدینه، دوباره به این شهر برگشت و انتقام سختی از علویان و مبارزان گرفت و خانه‌های بسیاری از آنان را به آتش کشید و اموالشان را غارت کرد.

واقعه فخ در نظر اهل بیت (ع)

شایان ذکر است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امام جعفر صادق علیه‌السلام رویداد مهم فخ را پیشگویی کرده و پیشاپیش در سرزمین فخ، برای حسین بن علی و سایر شهیدان این واقعه دل نگرانی نمودند.

این واقعه در عصر امامت امام موسی‌کاظم علیه‌السلام به وقوع پیوست و آن حضرت گرچه به صورت آشکار در آن حضور نیافت و رهبری آن را برعهده نگرفت، ولیکن آن را تأیید و از باطن آنان را رهبری و راهنمایی می‌نمود.

پانویس

مقاتل الطالبیین چاپ مصر ص ۴۵۳.